Ruim twee jaar lang dompelde ik me onder in het leven en werk van Willem Witsen. Samen met Ester Wouthuysen en Odilia Vermeulen stelde ik een bloemlezing van zijn correspondentie samen. Dit boek, Willem Witsen (1860-1923), een kunstenaarsportret in brieven, verscheen bij uitgeverij Verloren in november 2023 – honderd jaar na zijn dood.
De schilder, etser en fotograaf Willem Witsen (1860-1923) stond midden in de wereld van de kunst en literatuur van zijn tijd, een periode die op artistiek gebied gekenmerkt werd door grote veranderingen. De bewaard gebleven correspondentie laat zien dat Witsen gemakkelijk vriendschappen sloot met beeldend kunstenaars en literatoren, en dat hij uitgroeide tot een sleutelfiguur in een groep die bekend zou worden als de beweging van Tachtig. Nauw betrokken bij het tijdschrift De Nieuwe Gids zette hij, samen met onder anderen Jan Piet Veth en Maurits van der Valk, de aanval in op de oudere generatie kunstcritici. Ook richtte hij met enkele vakgenoten de Nederlandsche Etsclub op om de vrije etskunst nieuw leven in te blazen.
Deze selectie van 141 brieven, verzonden en ontvangen door Witsen, geeft een uniek beeld van het kunstenaarsleven in de decennia rond 1900, en toont hoe Witsen zich ontwikkelt van een vurig en opstandig jongeling tot een gevestigd kunstenaar met enige faalangst, die aan het eind van zijn leven moeite had aansluiting te vinden bij de kunst van de jongere generatie.
Onder de afzenders en ontvangers zijn bekende kunstenaars als de schilders Jacobus van Looy, Willem Bastiaan Tholen, Eduard Karsen, Jan Toorop, Isaac Israels, en de literatoren en dichters Willem Kloos, Albert Verwey, Hein Boeken, Frederik van Eeden en Arthur van Schendel.
De brieven gaan over familie, vrienden en liefdes, over ruzies en misverstanden, successen en verdriet. Witsen schrijft over zijn kunstopvattingen en die van anderen, over zijn zoektocht naar onderwerpen op het platteland en in steden als Amsterdam, Rotterdam, Dordrecht en Londen en zijn relatie tot de kunsthandel en de grillige kunstmarkt. Ook zijn fascinatie voor de fotografie en zijn reizen naar Amerika en Nederlands-Indië komen aan bod.
Besprekingen en podcasts
Reinder Storm noemde het boek ‘in verschillende opzichten onweerstaanbaar’ en ziet de ‘volheid van leven weerspiegeld’ in de brieven. Zijn recensie ‘Brieven vol treffende uitspraken, ontboezemingen en observaties’ werd gepubliceerd op LiterairNederland.nl.
Op Neerlandistiek.nl verscheen een mooi artikel van Nico Keuning over het boek: ‘Brieven als spreektaal, soms als het proza van Nescio, een ander moment als de poëzie van Herman Gorter.’
Ko van Geemert schreef in Ons Amsterdam: ‘[…] de samenstelsters, die de brieven van heldere achtergrondinformatie voorzien, [zijn] er niet alleen in geslaagd een beeld op te roepen van het artistieke klimaat rond 1900, maar vooral ook van het persoonlijke leven van Witsen.’
Verdere besprekingen verschenen onder meer in Het Parool en Argus.
Nieuwsgierig naar meer? Luister dan hier de podcast die ik maakte met Merel van den Nieuwenhof, conservator bij Museum Jan Cunen.
Leuk om te weten: Nico Dijkshoorn liet zich inspireren door Witsens correspondentie, schilderijen, etsen en foto’s en schreef op verzoek van Museum Jan Cunen elf brieven aan hem. De brieven verschenen als audiotour bij de tentoonstelling Willem Witsen, stille kracht (t/m 16 juni 2024) en zijn gebundeld in het boekje Dichter bij Willem.
Lezing
Heb je interesse in een lezing, bijvoorbeeld over Witsen, de Tachtigers of het kunstenaarsleven in de negentiende en/of vroeg-twintigste eeuw? Neem gerust contact op, dan bespreken we de mogelijkheden. Ik gaf lezingen voor diverse musea, bibliotheken en andere culturele instellingen en verenigingen.